Er is tegenwoordig een enorm aanbod van gratis plugins. Maar hoe vind je de pareltjes? Muziekproductie maakt een selectie.
EQ
De TDR Nova is een equalizer. Maar niet je gemiddelde EQ, want het betreft hier een parallel werkende, dynamische EQ. Naast 'gewoon' EQ-en kun je met de NOVA per band een drempel instellen. Pas als het signaal boven die drempel uitkomt, gaat de EQ ingrijpen. Precies zoals je dat ook met een multibandcompressor doet (zie hier het artikel daarover). Voordeel van de NOVA is, dat hij zich iets eenvoudiger laat instellen. En dat ie gratis is natuurlijk!
Windows/Mac VST, AU, AAX
Compressie
Xfer Records OTT. Steve Duda brengt plugins uit onder de naam Xfer-Records. Het merk is gespecialiseerd in plugins voor electronische muziek, en heeft al een paar moderne klassiekers op z'n naam staan, waaronder Serum (wavetablesynth) en LFO-Tool (sidechaining). Het gratis OTT is een multibandcompressor, bedoeld om een signaal compleet 'Over-The-Top' te jagen. Mocht je voor een bepaald instrument op zoek zijn naar 'sound', dan geeft OTT misschien net even het sausje dat je met andere plugins niet kunt bereiken.
Windows/Mac VST, AU, AAX
Veel meer vintage dan de Vladg Sound Molot wordt het niet. Het is bepaald niet het eenvoudigste apparaat om te bedienen en ook niet het meest transparant klinkende. Maar dat is soms juist waar je naar op zoek bent. Wie de moeite neemt om er even mee te experimenteren wordt beloond, want het ding heeft echt 'sound'. Update: wie Russisch niet als moedertaal heeft en liever aan de slag gaat met minder knopjes is er nu ook het gratis Molotok.
Windows/Mac VST2, VST3, AU.
Klanghelm MJUC jr. Deze vari-mu compressor is het kleine, gratis broertje van de MJUC, en is geïnspireerd op de beroemde Fairchild 670 compressor. Dat apparaat is sinds 1951 al een favoriet voor zo ongeveer elke toepassing: van drums, bas en vocals tot mastering.
De fijne kneepjes over de Fairchild lees je in het boek 'Muziekproductie, leer zelf Opnemen, Mixen en Masteren'. Bestel het nu hier!
Windows/Mac VST, AU, RTAS, AAX.
Audio Damage Roughrider. Een persoonlijke favoriet voor het (parallel-) compressen van drums. Met de compressieknop helemaal naar rechts, heeft het apparaat een compressieverhouding van 1000:1.
Windows/Mac VST, AU.
Flux Bittersweet is een 'transientshaper, oftewel een gespecialiseerde plugin om meer of minder attack aan bijvoorbeeld drums te geven. Met eigenlijk maar één knop. Hoewel SPL's 'Transient Designer' op dit gebied de standaard is, heeft Bittersweet het voordeel dat hij ook in M/S-mode kan werken. Hierdoor kun je bij het masteren bijvoorbeeld bassdrum en snare (die in de mix meestal in het midden staan) meer attack geven, terwijl de stereo signalen (koortjes, effecten en cymbals) ongemoeid blijven.
Meer toepassingen voor transientshapers lees je in het boek 'Muziekproductie, leer zelf Opnemen, Mixen en Masteren'. Bestel het nu hier!
Windows/Mac VST, AU, RTAS, AAX.
Saturation - Distortion
Mercuriall TSC: 808 is niet alleen de naam van een legendarische drumcomputer van Roland, maar ook het officiële typenummer van een beroemd gitaarpedaal. We hebben het hier over de Ibanez TS808 Tubescreamer. Een vervelend bij-effect van veel vervormingsapparaten is dat je snel laag kwijtraakt. Daarvoor bedacht Mercuriall de 808-Mod schakelaar. In Mod-stand blijft het laag beter overeind (zolang 'Drive' minimaal staat). De koppeling van de TSC aan een andere klassieker van Roland, de TB-303 bassliner, levert een prachtige combinatie op, de 303 gaat dan echt gieren! Update: Mercuriall heeft inmiddels ook andere gratis pedalen, kabinetten en amps uitgebracht, waaronder de Marshall JCM800 pre-amp.
Windows/Mac VST, AU
Tritik maakt goedklinkende plugins; zo is Echorus naar mijn mening een van de beste chorus-plugins, maar die is niet gratis. Krush zit in een heel andere hoek, want het is een bitcrusherplugin. Bijzonder aan deze bitcrusher is dat je parameters als 'drive', 'crush' en 'dwsp' (oftewel 'downsampling') kunt moduleren met een LFO. Eventueel gesynct aan tempo. Met de Dry/Wet sliders kun je het effect heel comfortabel inmixen.
Windows/Mac VST, AU, AAX
Alweer een simpele, maar goede plugin van Audio Damage. De kleur van de vervorming van Audio Damage Fuzzplus 3 is bijzonder aangenaam. Mochten er door de vervorming teveel boventonen in het signaal ontstaan, dan kun je met een lopassfilter het hoog verzwakken. Mag het nog wat wilder, dan kun je feedback toevoegen.
De instellingen uit het screenshot vind ik zelf goed werken in een parallelbus voor drums. Die worden daar net iets 'hotter' van en krijgen meer sustain. Hoewel vervorming een onmisbaar ingrediënt is in muziekproductie, is het tegelijkertijd oppassen geblazen: voordat je het weet klinkt je mix gemeen en is er geen dynamiek over.
Hoe je dit kunt voorkomen, lees je in het boek 'Muziekproductie, leer zelf Opnemen, Mixen en Masteren'. Bestel het nu hier!
Windows/Mac VST, AU, AAX
Softube Saturation Knob: Wat betreft 'analog modeling' hoort Softube bij de absolute top. Dit Zweedse bedrijf licenseert zijn technologie namelijk aan de grootste namen in de industrie, zoals Avid en Universal Audio. Saturation Knob is niet gebaseerd op een specifiek hardwareapparaat, maar is een 'digital original'. Met slechts één (ok, twee) knoppen kun je een signaal subtiel opwarmen of zelfs een randje geven. Een persoonlijke favoriet voor bas, drums, vocals en electronische sounds.
Windows/Mac VST, AU, AAX
Voxengo Tube Amp: Deze plugin imiteert het gedrag van oude pre-amps voor buizenmicrofoons. De vervorming varieert van warm tot fuzzy. Er is een lopassfilter om een lagere-kwaliteit buis te simuleren, en een outputstage met extra overdrive.
Windows/Mac VST, AU.
Tape
Eindelijk is er nu ook een gratis tape-plugin! Caelum Audio Tape Cassette 2 bootst nauwgezet het geluid van een cassetterecorder na. Afgezien van interessante bijproducten als vervorming en ruis geeft tape unieke snelheidsvariaties, waardoor de toonhoogte van een partij gaat zweven. Tape Cassette 2 heeft er 2 knopjes voor: 'Wow' voor de langzame snelheidsvariaties, en 'Flutter' voor de snelle. In grote hoeveelheden kan dat soms leuk zijn voor speciale effecten, in subtielere vorm kun je er soms net even dat digitale/precieze van een opname mee afhalen. Heel nuttig op gitaar en zang, maar zeker ook op synthesizersounds. Wie de smaak te pakken krijgt en meer functies wil hebben, kan doorgroeien naar (het niet-gratis) Tape Pro van hetzelfde merk.
Windows/Mac VST3, AU, AAX
Spectrumanalysers
Hoewel je nooit op basis van een plaatje alleen moet gaan EQ-en of de mix aanpassen, kan een spectrumanalyser van grote waarde zijn in muziekproductie. Bijvoorbeeld om fouten te voorkomen bij opname, om exact het juiste laag in een mix te fabriceren, of om de goede tonal balance in een master te bepalen. Wil je op die manier aan de slag, dan is het belangrijk dat je het plaatje van een spectrumanalyser leert interpreteren. In het boek 'Muziekproductie, leer zelf Opnemen, Mixen en Masteren' lees je hoe. Bestel het nu hier!
Welke gratis spectrumanalysers zijn aan te raden? Persoonlijk vind ik bargraph meters (staafdiagram, zie onder) gemakkelijker te overzien dan curved displays. Wie met Logic Pro werkt, zit goed: de bijgeleverde 'Multimeter' heeft naar mijn mening het mooiste en duidelijkste display. In de 31 banden instelling vind ik 'm nog overzichtelijker dan in de 'luxe' stand met 63 banden.
Werk je niet met Logic, dan zijn de beste alternatieven wat mij betreft:
Voxengo Span: van de curve displays is dit een van de betere. Als je met de muis over de golf beweegt zie je exact bij welke frequentie je bent.
Manalyzer van Melda Production. Voordeel van deze plugin is dat je de weergave op werkelijk elk detail kunt aanpassen. Manalyzer zit in een bundel met allerlei andere nuttige en gratis plugins.
Utilities
Brainworx bx_solo. Misschien niet heel sexy, maar wel handig. Want hoe vaak wil je niet links en rechts omdraaien in een stereokanaal? Of solo luisteren naar alleen links of rechts? Ook kun je met bx_solo met één knop de breedte van een stereosignaal aanpassen.
Windows/Mac VST, AU, RTAS, AAX.
Voxengo MSED is een handige tool die lijkt op bx_solo. Maar met deze plugin kun je ook Mid-Side processing doen met plugins die normaalgesproken alleen in stereo kunnen werken. MS kan soms handig zijn in mastering.
Het werkt zo: insert een eerste MSED, en zet die op 'Encode' (onder 'Mode'). Vervolgens insert je de gewenste stereoplugin(s), en als laatste plugin in de chain zet je nóg een MSED. Die stel je vervolgens in op 'Decode' (onder 'Mode'). Hierdoor wordt het signaal weer teruggeconverteerd naar het normale stereoformaat. Elke stereoplugin zal in deze setup met het linker kanaal het Mid-signaal bewerken, en met het rechter kanaal de Sides.
In het boek 'Muziekproductie, leer zelf Opnemen, Mixen en Masteren' lees je hoe je met MS-mastering trucjes kunt doen die niet mogelijk zijn met stereo-mastering. Bestel het nu hier!
Windows/Mac VST, AU, RTAS, AAX.
Effecten
Zeek STFU: Eindelijk is er nu ook een gratis plugin voor automatische sidechaining. Voor wie niet weet wat sidechaining precies is: het is het pompende geluid waar EDM om bekend staat. Je krijgt het door alle instrumenten (behalve de bassdrum) in een groep onder te brengen en daar vervolgens een 'volumeshaper' zoals STFU op te zetten. Op elke kwart van de maat wordt de complete instrumentgroep nu getrakteerd op een zelfgekozen volumeverloop. Doordat op elke kwart de instrumenten tijdelijk zachter zijn, krijgt de bassdrum meer ruimte. Wie z'n bassdrum niet in kwarten heeft, kan MIDI-nootjes naar STFU sturen zodat de volume-envelope op die manier getriggerd wordt. Met de verticale slider links bepaal je de sterkte van het effect.
Windows/Mac VST3, AU.
Izotope Vinyl: Heb je je instrumenten mooi opgenomen in 32bit/384kHz? Dan wordt het nu tijd om ze lofi te maken met Vinyl. Vinyl voegt het 'wear & tear' karakter van oude stoffige platen aan je opnames toe. Met de 'Spin-Down' knop kun je dan juist weer modern zijn.
Windows/Mac VST, AU, RTAS, AAX.
Izotope Vocal Doubler is een harmonizer, maar niet om kwarten, kwinten of octaven te maken, maar eerder voor het subtiel detunen van instrumenten of zang. De plugin heeft maar twee knoppen: 'Separation' en 'Variation'. Met de eerste bepaal je de hoeveelheid verstemming, deze wordt gemoduleerd door een LFO. De tweede knop bestuurt de delaytijd.
Ondanks het feit dat ikzelf voor deze taak een aantal andere, betaalde, plugins op de plank heb liggen, zoals Eventide H3000, Waves Doubler, SoundToys MicroShift en DMG PitchFunk, heeft Vocal Doubler in een directe vergelijking al meerdere keren gewonnen.
Mag het effect wat extremer? Zet dan eens meerdere harmonizers achter elkaar!
Windows/Mac VST, AU, RTAS, AAX.
Metric Halo Thump: Het zal niet de eerste keer zijn dat je er in de mix achterkomt dat een bassdrum, tom of snare essentieel laag mist. Soms wordt dit veroorzaakt doordat er bij opname een verkeerde mic is gebruikt, of omdat er ergens in de keten per ongeluk een hipassfilter aanstond. Aangezien je met EQ alleen maar bestaande energie kunt versterken en geen geluid kunt bijmaken, lukt het soms niet om zo'n opname te redden.
Daarom bedachten engineers in de jaren '70 een truc met een toongenerator: door deze op een lage frequentie in te stellen (bijvoorbeeld 40-120 Hz), en het signaal vervolgens met een getriggerde noisegate aan een bestaande bassdrum toe te voegen, kreeg een dunne bassdrum weer echt sublaag. Met een plugin als 'Thump' kan het een stuk simpeler; je zet hem gewoon op het gewenste spoor en stelt het volume en frequentie van de sinus in.
Wel zit er hier een flinke adder onder het gras: met verkeerde instellingen kan het laag van je mix volledig in de soep lopen. Hoe je dit kunt voorkomen lees je in het boek 'Muziekproductie, leer zelf Opnemen, Mixen en Masteren'. Bestel het nu hier!
Windows/Mac 32bit/64bit VST, AU, AAX.
Mastering
TDR VOS SlickEQ: Naast instrumenten, kun je met SlickEQ ook prima een mix of master te lijf gaan. Het is een karakter-EQ, met English, American, German en Soviet EQ modellen aan boord. Hoewel sommige andere EQ's dat tegenwoordig ook hebben, gaat SlickEQ een stapje verder met verschillende typen outputsaturation, hiermee kun je het geluid subtiel opwarmen. Een andere handige functie die je normaal gesproken niet op vintage-EQ ziet, is de 'Auto Out Gain'-knop. Zodoende is vergelijken met de ongeproceste versie wel zo eerlijk.
Windows/Mac VST, AU, AAX
TDR Kotelnikov: Het wordt steeds leuker in de wereld van de gratis plugins. Zelfs een gespecialiseerde processor als een masteringcompressor hoeft niets meer te kosten. De Kotelnikov is gemaakt voor wat je bij mastering meestal wilt: namelijk 'onder de radar vliegen'. Om de werking van dit apparaat nog onhoorbaarder te maken, kun je de releasetijd voor snelle en langzame pieken apart regelen. En hij heeft een hipassfilter aan boord, zodat de compressor niet direct op hol slaat van een beetje laag. Ook verfrissend: De Kotelnikov is nu eens niet een imitatie van een bekende klassieker. Hij 'is' het origineel, zoals de fabrikant zegt. In het boek 'Muziekproductie' lees je hoe je compressie toepast bij mastering.
Windows/Mac VST, AU, AAX
LVC Audio ClipShifter: Heb je alles al in het werk gesteld om de hardste mix te maken door middel van compressie en limiting, maar is het nog niet genoeg? Met Clipshifter kun je de laatste paar dB uit je master persen door middel van waveclipping. In vergelijking met limiting heeft waveclipping als voordeel dat het proces plaatsvindt zonder attack en release. Een waveclipper produceert dus niet de pompeffecten die compressors en limiters wel hebben, maar snijdt de top van de golfvorm af. Bijkomend voordeel: een klein beetje extra hoog in het signaal. De gratis versie van ClipShifter doet het al prima, met de betaalde versie krijg je er professionele opties bij zoals oversampling. In het boek 'Muziekproductie' vind je alle trucs om je master zo hard mogelijk te maken, met zo min mogelijk vervelende bijverschijnselen.
Windows/Mac VST, AU, RTAS, AAX.
