In dit artikel kijken we naar gain en compressie bij het opnemen van zang. Hoe hard moet je opnemen? Mag je EQ en compressie gebruiken? En hoe zit het met galm op de koptelefoon?
Hoe hard moet je opnemen?
Elke microfoonpre-amp of audio-interface heeft een gainknop. Daarmee zorg je dat het volume van het op te nemen instrument op het goede opnameniveau komt. Op dat niveau wordt de elektronica optimaal aangestuurd, en ontstaan er zo min mogelijk ongewenste bijproducten zoals vervorming en ruis.
Hoe hard moet je opnemen? Tape is een verhaal apart, maar in de computer geldt in principe: zo hard mogelijk, maar nooit in het rood. Waarom zo hard mogelijk? Omdat je dan zoveel mogelijk van de 16, 24 of 32 bits benut die er beschikbaar zijn om het signaal te beschrijven. Vergelijkbaar met het aantal pixels bij een digitale camera, wordt de audiokwaliteit beter naarmate je meer van de beschikbare bits gebruikt. Waarom niet in het rood opnemen? Zodra een digitaal systeem clipt, raak je kostbare pieken uit het signaal kwijt. En informatie die aan de voorkant verloren is gegaan, krijg je nooit meer terug. Hier lees je hoe dat precies zit.
Nu is het bij het opnemen van een synthesizer niet zo moeilijk om aan bovenstaande vereisten te voldoen, maar bij zang ligt dat lastiger. Je weet immers van tevoren niet hoe hard het signaal precies gaat worden. Daarom bouw je een veiligheidsmarge in. Die veiligheidsmarge noemen we 'headroom'. Bij opname geldt 6-12 dB als een veilige hoeveelheid voor headroom.
1100 euro is natuurlijk een hoop geld voor een voorversterker zonder EQ, maar je hebt dan wel de zekerheid van een topklasse geluid. De Neve 1073 is waarschijnlijk de meestgebruikte microfoonpre-amp ooit.
Voordat je gaat opnemen, vraag je aan de vocalist of zij/hij een paar harde kreten slaakt. Aan de hand daarvan stel je de pre-ampgain in, zodanig dat de pieken niet hoger komen dan -6 tot -12 dB (onder 0). Zelfs al schreeuwt de vocalist de longen uit haar lijf kunnen er geen overloads ontstaan en kun je met een gerust hart takes gaan opnemen.
Voor gevorderden: gain dynamisch meebewegen
Maar het kan nog wat verfijnder. Stel, je hebt een song met een hard refrein en een zacht couplet. Eerst stel je de preamp gain van het refrein in, en wel zo, dat er boven de hardste uithalen van de vocalist, nog steeds 6-12 dB overblijft. Zodra je nu bij het zachte couplet aankomt, blijkt waarschijnlijk dat de zang niet of nauwelijks te horen is. Duw op dat moment niet de zangfader omhoog, maar zet de gain op de micpre-amp harder, net zo lang tot de zang comfortabel op de muziek ligt. Je onthoudt op welke stand de gain staat en zorgt dat je klaar bent om deze terug te draaien zodra het volgende refrein zich aandient.
”Zorg dat je bij opname altijd 6-12 dB boven de hoogste pieken overhoudt.”
Op deze manier blijft de nieuwe partij gedurende de complete song stabiel op de mix liggen. Je vergroot hiermee de kans dat de muzikant beter zal performen, het stabiele geluid geeft immers extra controle en zal de artiest meer inspireren. Bovendien bouw je tijdens het opnemen al aan de mix, en iedere keer dat je de sessie inlaadt, zal de totaalindruk beter zijn. Naarmate je meer takes van een muzikant maakt, leer je de partij beter kennen en kun je de gain actiever meebewegen, soms zelfs bij individuele zinnen of woorden.
Disclaimer: beweeg gain bij een eerste take nooit mee. Ook niet als je nog weinig ervaring hebt of als je een partij nog niet voldoende kent. De kans bestaat dat je te laat bent met gain terugnemen terwijl de muzikant al vol aan het uithalen is, met alle ellende vandien (...). Ook geldt: hoe 'rootsier' stijl, hoe minder gepast het is om dynamiek kunstmatig te veranderen. Dat gezegd hebbende is het fijn als de vocal bij aanvang van de mix al wat geleveld is. Ook de zachte noten zullen de compressor nu 'raken', waardoor ze ook iets van de jus meekrijgen die normaalgesproken alleen voorbehouden is aan de harde noten.
Hoe zit het met compressie?
Er is bijna geen dynamischer instrument dan de menselijke stem. Van fluisterniveau tot het oorverdovende volume van een harde schreeuw; het enorme dynamische bereik van de stem komt niet zelden in een en dezelfde song aan bod. In de mix zullen we deze dynamiek willen beperken. Dus waarom dan niet alvast wat compressie toegepast bij opname? Zet je een compressor in het opnamekanaal, dan wordt deze niet mee opgenomen, maar zal de zang gedurende de hele song wel blijven communiceren en compact klinken. Achteraf kun je dan alsnog beslissen voor een andere instellingen of ander type. Check wel goed dat de latency niet teveel toeneemt, experimenteer anders met alternatieve plugins.
”Door de dynamiek van de zang alvast bij opname te beperken, zorg je ervoor dat deze gedurende de hele song blijft communiceren.”
Mocht je nog niet precies weten hoe compressie werkt, ga dan uit van een lage ratio (bijvoorbeeld 3:1 of 4:1) en mediumsettings van attack en release. Zolang je goed op de ‘gainreduction meter’ blijft kijken en zorgt dat de compressor niet meer dan 2-6 dB van de pieken afhaalt, kan het nooit helemaal misgaan. Naarmate de vocalist harder of zachter zingt, blijf je het opnamevolume aanpassen met de pre-ampgain, en dus niet met het ‘input volume’ van de compressor. Een voordeel van milde compressie is, dat de ingewikkelder instellingen zoals attack en release er minder toe doen. Wil je in detail weten hoe je een zangcompressor instelt en welke typen geschikt zijn, lees dan het boek 'Muziekproductie - Opnemen, Mixen en Masteren'. Bestel het nu hier!
Hetzelfde geldt voor EQ: met een kleine aanpassing van de klankkleur zorg je ervoor dat de zang beter in de mix komt te liggen. Door bijvoorbeeld het (sub)laag op te ruimen, zit de zang minder in de weg van andere instrumenten. Door wat presence of (top)hoog te boosten, zorg je ervoor dat de zang beter door de muziek heenprikt. Fijn bij een warme/rond-klinkende mic, zoals een ribbon.
Heb je een mooie analoge compressor of EQ?
Gebruik deze dan direct bij opname! De analoge saus zit dan alvast ingebakken in het signaal. Een mooie chain van bijvoorbeeld EQ en compressie is niet alleen geschikt voor zang, maar ook voor gitaar, bas of andere instrumenten. Bij iedere extra dub zal het effect optellen, en uiteraard houd niets je tegen om na opname alsnog aan de slag te gaan met allerlei digitale processen. Hoewel je achteraf je audio ook door een analoog apparaat zou kunnen halen, is het in de praktijk wat omslachtig en loop je al snel tegen latencyproblemen aan.
”Door direct bij opname een mooi analoog apparaat te gebruiken, zit de analoge saus alvast ingebakken in het signaal.”
Andere effecten
Effecten als galm, delay, flanger, phaser of chorus zijn wat ongebruikelijk om gelijk mee op te nemen. Hoewel ze zeker tot een inspirerend geluid kunnen leiden, kun je in het opnamestadium nog niet goed overzien welk geluid er nodig is in de mix. En dit soort effecten laten zich nooit meer uit het signaal verwijderen. Om de muzikant toch een inspirerend effect op de koptelefoon te geven is het beter om zo'n effect in het opnamekanaal te zetten, zodat het niet mee wordt opgenomen.
Zie ook de andere delen uit deze serie:
Deel I: 5 tips voor een betere zangopname
Deel III: Betere performance door de juiste technische aanpak
